1- دانشجوی دکتری ایران شناسی، بنیاد ایران شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. 2- دانشیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) ، sharafi48@yahoo.com
چکیده: (1685 مشاهده)
با توجهِ روزافزون مسلمانان به علم جغرافیا در قرن سوم هجری، تألیف آثار در این زمینه افزایش یافت؛ از آن جمله، کتاب «مختصر البلدان» ابن واضح یعقوبی، مورّخ و جغرافی‌دان شیعی ایرانی است. وی علاوه بر تاریخ‌نگاری عمومی از پیشگامان جغرافی‌نگاری نیز به‌شمار می‌رود. در این پژوهش، تلاش می‌شود با روش تاریخی و رویکرد توصیفی - تحلیلی و نیز تعیین معیارهایی نظیر گونه‌شناسی، شیوه و ویژگی‌های جغرافی‌نگاری به واکاوی جغرافی‌نگاری یعقوبی در این کتاب پرداخته شود. بر اساس یافته‌ها، وی پیرو مکتب عراقی بوده و کتابش ازنظرِ گونه‌شناسی به‌علت تمرکز بر «خراج و نژاد» به جغرافیای اقتصادی و انسانی نزدیک‌تر است؛ ضمن آنکه از شیوه جغرافی‌نگاری ایرانی با رعایت مقتضیات مکتب عراقی پیروی کرده است. ویژگی‌های جغرافی‌نگاری یعقوبی نیز شامل نیاوردن نقشه، خردگرایی، دوری از عجایب‌نگاری و دخالت ندادن نگرش مذهبی‌اش (تشیع امامی) در جغرافی‌نگاری است. ازنظرِ منابع اطلاعاتی نیز وی بر مشاهدات و مسموعات خود متّکی بوده و جزو پیشگامان این عرصه است.
