مکه به‌دلیل وجود کعبه و جایگاه بعثت پیامبر گرامی اسلام|، باعث علقه‌های دینی و جاذبه‌های احترام‌آمیزی است،که کمتر اجازه واقع‌بینی می‌دهد، تا اذعان شود مکه قبل از ظهور اسلام برخلاف تصور مرکز زندگی شهری و دارای مردمانی یک جانشین نبوده، بلکه مرکزی زیارتی ـ تجاری بوده که عمدتاً جاذبه‌های زیارتی و اقتصادی آن موجب استقرار و اسکان قبایل و عشایر در آنجا گردیده است. از سویی، همین نگاه قداست‌آمیز سبب شده، تا در برآورد میزان جمعیت مکه در دوره بعثت پیامبر| و به تبعِ آن در وقایع صدر اسلام آمار و ارقام اغراق‌آمیزی ارائه شود. برای روشن‌تر شدن بحث، در این تحقیق چگونگی و نحوه سکونت قبایل مکه در دوره قبل و بعد از تسلط قریش بر مکه، میزان جمعیت مکه در آستانه ظهور اسلام، شناخت و تفکیک تیره‌ها و بطون قریش و جایگاه و اهمیت آنها به‌ویژه از لحاظ شمار و ترکیبِ جمعیتی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

پژوهش پیرامون حیات علمی اندیشمندان امامی مقیم، نزیل یا مجاور بیت‌الله، آثار مکتوب و غیرمکتوب ایشان در مکه جلب توجه می‌نماید. تألیف و استنساخ کتاب، تجدید بنای کعبه، اجازه‌های فقهی و روایی، مقابله، تصحیح و قرائت بسیاری از کتاب‌های فقهی و حدیثی امامیه در مکه و جلسات و محافل علمی ایشان که مشتاقان فراگیری علوم اهل‌بیت(ع) را به مکه می‌کشانده، عمق حضور عالمان مکتب اهل‌بیت(ع) در این شهر را روشن خواهد نمود. قرن یازدهم شاهد بیشترین حضور علمی و عملی عالمان امامی در مکه است. برخی از این اندیشمندان در مکه جایگاه رفیعی داشته‌اند تا جایی که کتاب‌هایی که توسط مخالفان در گذشته و حال پیرامون اعلام مکی نوشته شده از ایشان نام برده‌اند.

سیادت و قدرت سیاسی مکه در آستانه ظهور اسلام به صورت پیرسالاری (جنتوکراسی^[۱]) بود و شیوخ خاندان‌های قریش در برخورد با مسائل و مشکلات پیش آمده در دارالندوه اجتماع می‌کردند. مواجهه آنان با رسالت پیامبر(ص)، بارها سران قریش را به تشکیل شورا و بررسی راهکارهای مقابله با نفوذ اسلام کشاند. اظهار نظر‌ها، نحوه برخوردها به صورت کلامی و عملی، اختلاف و دسته‌بندی سران و بزرگان قریش، نشان می‌دهد که آنان در موارد متعددی در برخورد با پیامبر(ص) اشتراک نظر نداشته و دچار اختلاف و واگرایی می‌شدند. مقاله پیش‌رو قصد دارد ضمن نشان دادن همگرایی و واگرایی سران قریش در برخورد با پیامبر(ص)، با ارائه شواهد و داده‌های تاریخی به تحلیل و واکاوی آنها نیز بپردازد. به نظر می‌رسد برخوردهای سران قریش با پیامبر(ص) در مواقعی که به صورت مذاکره و مسالمت‌آمیز انجام می‌شده از همگرایی و در مواقعی که به اعمال فشار، خشونت، محدودیت و یا نبرد می‌انجامیده از واگرایی بیشتری برخوردار بوده است.